Etyka słowa

Temat: Jaką rolę w komunikacji między ludźmi odgrywa etyka słowa? Omów zagadnienie, odwołując się do podanego fragmentu, wybranego tekstu kultury i własnych doświadczeń komunikacyjnych.

Tekst: Etyka słowa jest jednym z warunków tego, co nazywa się powodzeniem, fortunnością aktu mowy. Zasadza się ona na naturalnym oczekiwaniu odbiorcy tekstu, że ten, kto mówi (pisze) jest prawdomówny, nie oszukuje. Jeżeli nadawca nie spełnia tego oczekiwania, to zasada współpracy partnerów kontaktu językowego zostaje naruszona lub złamana, a wypowiedź należy traktować jako nieudaną, niefortunną. Etyka słowa obejmuje także zasady kontaktu uprzejmego głoszące: „Rozmawiaj z partnerem albo mów do niego tak, by czuł się dobrze, niezależnie od tego, jaka jest treść rozmowy czy komunikatu” oraz: „Formułuj tekst tak, by odbiorca miał możliwość wyboru postawy i zachowania”. Tak więc etyka kontaktu językowego zakłada określoną postawę nadawcy tekstu wobec jego odbiorcy oraz (co nie mniej istotne) właściwy stosunek odbiorcy tekstu do jego nadawcy. Podstawą etyki słowa jest podmiotowe, a nie instrumentalne traktowanie się partnerów dialogu, to znaczy wzajemne szanowanie się, uwzględnianie swoich poglądów, przyzwyczajeń itd. Ponadto etyka słowa zakłada szczerość intencji nadawcy tekstu i brak podejrzliwości tego, kto tekst odbiera. Naruszania etyki słowa należy się dopatrywać m.in. na poziomie niezachowywania podstawowych reguł poprawności językowej i stylistycznej w wypowiedziach publicznych, w niedociągnięciach formy komunikatów językowych. Trzeba bowiem założyć, że ten, kto „podejmuje się wypowiedzi publicznej w jakimkolwiek zakresie, powinien poczuwać się do obowiązku, by pracować nad jakością swoich wypowiedzi, a jeśli są to teksty pisane, poddawać je korektom z poczuciem odpowiedzialności nie tylko za to co, ale również i jak mówi i pisze”. Nieco inaczej, jeśli chodzi o przestrzeganie zasad etyki słowa, należy traktować teksty artystyczne. Obowiązują w nich bowiem swoiste reguły kreowania świata przedstawionego, a słowa mogą być użyte w funkcji stylizacyjnej lub metajęzykowej. Przytoczone tu zasady etyki słowa są więc w tekstach artystycznych „zawieszone” lub częściowo unieważnione, choć i w tym wypadku należy oczekiwać na przykład nienaruszania zasady wrażliwości na słowo (choćby przez nieumieszczanie opisów drastycznych językowo, wulgarnych).

Andrzej Markowski, Etyka słowa, Warszawa 2008, s. 85–86.

Źródło: Pixabay

Wstęp: Można powiedzieć, że etyka to nauka o moralności. Możemy o niej mówić w różnych aspektach, obejmuje inne zagadnienia zależnie od społeczności, w której obowiązuje.  Etyka słowa często decyduje o sukcesie aktu komunikacyjnego.

Teza: Warto przestrzegać zasad etyki słowa, ponieważ wpływa to na jakość konwersacji.

Omówienie: Załączony tekst Andrzeja Markowskiego "Etyka słowa" mówi o tym, jak ważna jest kwestia zawarta w tytule. Autor uważa, że to ona decyduje o powodzeniu aktu mowy. Według niego bardzo istotny jest postawa nadawcy wobec odbiorcy, szacunek wobec jego światopoglądu. Jego zdaniem w publicznych wypowiedziach przestrzeganie zasad jest obowiązkowe. Daje większą swobodę tekstom artystycznym, ze względu na różnorodność funkcji stylistycznej. Pisze, że nawet w nich istotna jest waga wrażliwości, np. przez nieumieszczanie opisów drastycznych językowo, wulgarnych.

Argument 1. Moje doświadczenia komunikacyjne: Podczas programów politycznych, tak jak teraz, w okolicy wyborów często widzimy zachowania skrajnie nieetyczne. Politycy, którzy powinni szczególnie przestrzegać zasad etyki, ponieważ są reprezentantami narodu. Mimo to – podnoszą głos, obrażają się wzajemnie, czasem używają niewłaściwych słów, przekrzykują się. Świetnie zostało to przedstawione w kampanii Wirtualnej Polski, w której małe dzieci czytają słowa polityków, które zostały wypowiedziane publicznie. Spot kończy hasło: „Dzieci widzą i słyszą. Stop mowie nienawiści”. Uważam, że to dobrze, że media próbują skłonić osoby publiczne do bardziej kulturalnego dobierania słów.

Argument 2: Podobna sytuacja, dotycząca "codzienności" wulgarnego słownictwa została wykreowana w filmie "Służby specjalne" Patryka Vegi. Bohaterowie posługują się brutalnym, brudnym, mocnym językiem, często przeplatanym slangiem niezrozumiałym bez specjalnego słownika, nadużywają wulgaryzmów. Nie jest to jednak rażące – wydaje się pasować do sytuacji. Agenci WSI są groźniejsi i twardsi dzięki mocy wypowiadanych przez nich słów. Zaczynamy się ich bać. W tym przypadku łamanie zasad etyki kreuje świat przedstawiony w środowisku policjantów tajnych służb.

Podsumowanie: Etyka słowa to część nauki o języku. Powinna obowiązywać w mowie, ale coraz częściej, w różnych dziedzinach, jest łamana. Myślę, że powinniśmy powrócić do zasad kultury słowa, ponieważ brak szacunku i wulgaryzmy są coraz częściej słyszalne nie tylko w mowie potocznej, ale i w mediach.

Inne teksty kutury:

1. Filmy "Drogówka" Wojciecha Smarzowskiego, film "Układ zamknięty" – łamanie zasad etyki słowa w tych filmach urealnia historię. 

2. Portale plotkarskie łamią etykę dziennikarską, podając nieprawdziwe informacje.

3. Wulgaryzmy na forach internetowych to brak szacunku wobec adwersarzy.

4. Wulgaryzmy i ekspresjonizmy kreują np. patologiczne środowisko, z którego wywodzą się bohaterowie – "Jesteś Bogiem" w reż. Leszka Dawida